Bir Akşam Sohbetinden Doğan Sorgular: Temel Sosyoloji Teorileri Üzerine Bir Hikâye
Soğuk bir kış akşamıydı. Pencereden içeri giren rüzgâr, odadaki kahve kokusuna karışıyor, kitap sayfalarını nazlı bir şekilde çeviriyordu. O sırada forumda “Bu gece konuşacak bir konumuz var mı?” başlığına tıklayan Esra, içten içe bir şeyler yazma isteğiyle yanıp tutuşuyordu. “Arkadaşlar,” diye başladı mesajına, “bugün size biraz garip ama derin bir hikâye anlatmak istiyorum. Belki hepimizin içinde bir yerlerde bu hikâyedeki karakterlerin bir parçası vardır.”
I. Bölüm: Murat ve Esra – Bir Kafede Başlayan Diyalog
Bir sosyoloji öğrencisi olan Esra, haftalardır toplumsal yapıyı anlamaya çalıştığı o karmaşık teorilerle boğuşuyordu. Bir gün, eski arkadaşı Murat’la bir kafede buluştu. Murat, mühendislik mezunuydu; olaylara hep matematiksel, stratejik ve çözüm odaklı yaklaşırdı. Esra ise daha çok duyguların, ilişkilerin ve anlamların dünyasında yaşardı.
“Bu Durkheim da hep düzen der durur,” dedi Esra, kahvesinden bir yudum alarak.
Murat gülümsedi. “Olması gereken de o değil mi? Toplumun sistemi tıpkı bir makine gibi işler. Parçalardan biri bozulursa tüm düzen sarsılır.”
Esra gözlerini kısarak düşündü. “Ama insan makine değil ki Murat. Duyguları, inançları, acıları var. Toplum sadece işlevlerden ibaret olamaz.”
İşte o anda hikâye başladı. Çünkü iki insan, iki farklı düşünce biçimiyle, aslında sosyolojinin temel teorilerini tartışmaya başlamışlardı farkında olmadan.
II. Bölüm: Durkheim’ın Düzeni – Murat’ın Dünyası
Murat, bir düzen adamıydı. Hayatı boyunca kuralların, sistemlerin, yapıların içinde güven bulmuştu. Durkheim’ın fonksiyonalizmi onun iç sesiydi adeta.
“Bak Esra,” dedi Murat, “Durkheim’a göre toplum, bir organizma gibidir. Her kurum, her birey o organizmanın yaşaması için belirli bir işlev üstlenir. Aile sevgiyi, okul bilgiyi, hukuk adaleti sağlar. Biri görevini yapmazsa denge bozulur. Tıpkı insan vücudu gibi.”
Esra başını salladı ama yüzündeki ifade, bunun kalbini ikna etmediğini belli ediyordu. Çünkü o, toplumun sadece sistemlerle değil, insanların birbirine dokunuşlarıyla da yaşadığını hissediyordu. Murat’ın dünyası mekanikti, onunki ise organikti.
III. Bölüm: Marx’ın Çığlığı – Esra’nın Kalbinde Yankılanan Ses
Bir gün Esra, şehirdeki eski fabrikaların fotoğraflarını çekmeye çıktı. Pas tutmuş makineler, dökülen duvarlar, duvardaki solmuş afişler... O an aklına Marx geldi.
“İşte,” dedi kendi kendine, “Marx tam da bunu söylüyordu: Emek yabancılaşıyor.”
Marx’a göre toplum, üretim ilişkileriyle şekilleniyordu. Kim üretimi kontrol ediyorsa gücü de o elinde tutuyordu. Murat’ın düzeninde sistem kutsaldı ama Esra’nın yüreğinde adalet arayışı vardı.
Akşam olduğunda Murat’a bir mesaj attı:
— “Senin düzenin, bazen insanların kalbini unutturuyor.”
Murat cevap yazdı:
— “Senin duyguların ise bazen gerçekleri perdeleyebiliyor.”
İki doğru, iki farklı pencereden bakıyordu aynı manzaraya.
IV. Bölüm: Weber’in Anlam Arayışı – Ortada Bir Köprü
Bir hafta sonra yine buluştular. Bu kez masanın ortasında kalın bir kitap vardı: Max Weber’in “Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu.”
Murat kitabı açtı, parmağını satırlarda gezdirdi. “Weber, ne Durkheim kadar sistemci ne de Marx kadar devrimci. O anlam arıyor. İnsan davranışlarını anlamadan toplumu çözemez diyor.”
Esra başını salladı. “Yani bir nevi aramızda köprü mü?”
“Evet,” dedi Murat gülümseyerek, “Senin duygularını da, benim mantığımı da anlayan bir köprü.”
İşte o an Esra hissetti; sosyoloji sadece kitaplarda değildi. İnsanlar arasındaki farklarda, tartışmalarda, yanlış anlamalarda, affetmelerde yaşıyordu.
V. Bölüm: Feminist Teori ve Sesini Duyan Kadınlar
Bir akşam Esra, kadın arkadaşlarıyla bir söyleşiye katıldı. Konu: Feminist sosyoloji. Orada dinledikleri, zihninde bir şimşek çaktırdı. Kadınların toplumsal rollerini, görünmeyen emeği, sessiz yükleri düşündü.
“Toplumun işlevi sadece düzen değil,” diye yazdı defterine, “bazen susturulmuş sesleri duyabilmektir.”
Murat’la buluştuğunda bu kez gözleri daha kararlıydı. “Sosyoloji teorileri,” dedi, “aslında birer ayna. Kimi gücü gösteriyor, kimi dengeyi, kimi de anlamı. Ama ben artık şu aynanın kenarında kalmış yüzleri de görmek istiyorum.”
Murat sessiz kaldı. Belki ilk kez, Esra’nın duygularının içinde bir mantık bulmuştu.
VI. Bölüm: Goffman’ın Sahnesi – Hepimiz Oyuncuyuz
Bir akşam Esra, forumda şu satırları yazdı:
“Goffman’a göre hayat bir sahneymiş. Her birimiz farklı ortamlarda farklı roller oynuyormuşuz. Belki de Murat’la ben, sadece farklı rollerin oyuncularıyız. O mühendisliğin sahnesinde bir çözüm arıyor, ben sosyolojinin sahnesinde bir anlam.”
Altına bir forumdaş, “Peki hangisi gerçek sen?” diye sordu.
Esra şu cevabı verdi:
“Belki de ikisi birden. Çünkü toplum dediğin, her birimizin rolünü yazdığı bir ortak senaryodan ibaret.”
VII. Bölüm: Forumda Biten, Gerçekte Devam Eden Hikâye
Gecenin ilerleyen saatlerinde Esra son satırlarını yazdı:
“Temel sosyoloji teorileri aslında hepimizin hikâyesi. Durkheim’ın düzeniyle sabah işe gidiyoruz, Marx’ın çığlığıyla adaletsizliklere kızıyoruz, Weber’in anlamıyla kendimizi sorguluyoruz, Goffman’ın sahnesinde maskeler takıyoruz. Ve feminist teorinin yankısıyla sessiz kalanlara ses oluyoruz. Toplum biziz, teoriler bizden doğdu.”
Ekranın karşısında oturan forumdaşlar birer birer yorum yapmaya başladılar.
— “Ne güzel anlatmışsın, sanki kendi iç dünyamı okudum.”
— “Murat’ta kendimi, Esra’da karımı gördüm.”
— “Sosyoloji hiç bu kadar duygusal hissettirmemişti.”
Ve o akşam, bir forumda paylaşılan bu hikâye, kitap sayfalarından çıkıp insanların kalplerine dokundu. Çünkü bazen bir teori, bir tanım değil; bir insanın başka birine “Seni anlıyorum.” demesiyle anlam kazanır.
Son Söz:
Belki hepimiz kendi toplumumuzun küçük birer sosyoloğuyuz. Kimi zaman düzeni koruyan Murat’ız, kimi zaman duyguların sesi olan Esra. Ama unutmayın forumdaşlar, toplum sadece teorilerden değil; birbirimize anlattığımız hikâyelerden doğar. Ve bu hikâyeler, tıpkı bu yazı gibi, bir akşamın sessizliğinde kalbimize işler.
Soğuk bir kış akşamıydı. Pencereden içeri giren rüzgâr, odadaki kahve kokusuna karışıyor, kitap sayfalarını nazlı bir şekilde çeviriyordu. O sırada forumda “Bu gece konuşacak bir konumuz var mı?” başlığına tıklayan Esra, içten içe bir şeyler yazma isteğiyle yanıp tutuşuyordu. “Arkadaşlar,” diye başladı mesajına, “bugün size biraz garip ama derin bir hikâye anlatmak istiyorum. Belki hepimizin içinde bir yerlerde bu hikâyedeki karakterlerin bir parçası vardır.”
I. Bölüm: Murat ve Esra – Bir Kafede Başlayan Diyalog
Bir sosyoloji öğrencisi olan Esra, haftalardır toplumsal yapıyı anlamaya çalıştığı o karmaşık teorilerle boğuşuyordu. Bir gün, eski arkadaşı Murat’la bir kafede buluştu. Murat, mühendislik mezunuydu; olaylara hep matematiksel, stratejik ve çözüm odaklı yaklaşırdı. Esra ise daha çok duyguların, ilişkilerin ve anlamların dünyasında yaşardı.
“Bu Durkheim da hep düzen der durur,” dedi Esra, kahvesinden bir yudum alarak.
Murat gülümsedi. “Olması gereken de o değil mi? Toplumun sistemi tıpkı bir makine gibi işler. Parçalardan biri bozulursa tüm düzen sarsılır.”
Esra gözlerini kısarak düşündü. “Ama insan makine değil ki Murat. Duyguları, inançları, acıları var. Toplum sadece işlevlerden ibaret olamaz.”
İşte o anda hikâye başladı. Çünkü iki insan, iki farklı düşünce biçimiyle, aslında sosyolojinin temel teorilerini tartışmaya başlamışlardı farkında olmadan.
II. Bölüm: Durkheim’ın Düzeni – Murat’ın Dünyası
Murat, bir düzen adamıydı. Hayatı boyunca kuralların, sistemlerin, yapıların içinde güven bulmuştu. Durkheim’ın fonksiyonalizmi onun iç sesiydi adeta.
“Bak Esra,” dedi Murat, “Durkheim’a göre toplum, bir organizma gibidir. Her kurum, her birey o organizmanın yaşaması için belirli bir işlev üstlenir. Aile sevgiyi, okul bilgiyi, hukuk adaleti sağlar. Biri görevini yapmazsa denge bozulur. Tıpkı insan vücudu gibi.”
Esra başını salladı ama yüzündeki ifade, bunun kalbini ikna etmediğini belli ediyordu. Çünkü o, toplumun sadece sistemlerle değil, insanların birbirine dokunuşlarıyla da yaşadığını hissediyordu. Murat’ın dünyası mekanikti, onunki ise organikti.
III. Bölüm: Marx’ın Çığlığı – Esra’nın Kalbinde Yankılanan Ses
Bir gün Esra, şehirdeki eski fabrikaların fotoğraflarını çekmeye çıktı. Pas tutmuş makineler, dökülen duvarlar, duvardaki solmuş afişler... O an aklına Marx geldi.
“İşte,” dedi kendi kendine, “Marx tam da bunu söylüyordu: Emek yabancılaşıyor.”
Marx’a göre toplum, üretim ilişkileriyle şekilleniyordu. Kim üretimi kontrol ediyorsa gücü de o elinde tutuyordu. Murat’ın düzeninde sistem kutsaldı ama Esra’nın yüreğinde adalet arayışı vardı.
Akşam olduğunda Murat’a bir mesaj attı:
— “Senin düzenin, bazen insanların kalbini unutturuyor.”
Murat cevap yazdı:
— “Senin duyguların ise bazen gerçekleri perdeleyebiliyor.”
İki doğru, iki farklı pencereden bakıyordu aynı manzaraya.
IV. Bölüm: Weber’in Anlam Arayışı – Ortada Bir Köprü
Bir hafta sonra yine buluştular. Bu kez masanın ortasında kalın bir kitap vardı: Max Weber’in “Protestan Ahlakı ve Kapitalizmin Ruhu.”
Murat kitabı açtı, parmağını satırlarda gezdirdi. “Weber, ne Durkheim kadar sistemci ne de Marx kadar devrimci. O anlam arıyor. İnsan davranışlarını anlamadan toplumu çözemez diyor.”
Esra başını salladı. “Yani bir nevi aramızda köprü mü?”
“Evet,” dedi Murat gülümseyerek, “Senin duygularını da, benim mantığımı da anlayan bir köprü.”
İşte o an Esra hissetti; sosyoloji sadece kitaplarda değildi. İnsanlar arasındaki farklarda, tartışmalarda, yanlış anlamalarda, affetmelerde yaşıyordu.
V. Bölüm: Feminist Teori ve Sesini Duyan Kadınlar
Bir akşam Esra, kadın arkadaşlarıyla bir söyleşiye katıldı. Konu: Feminist sosyoloji. Orada dinledikleri, zihninde bir şimşek çaktırdı. Kadınların toplumsal rollerini, görünmeyen emeği, sessiz yükleri düşündü.
“Toplumun işlevi sadece düzen değil,” diye yazdı defterine, “bazen susturulmuş sesleri duyabilmektir.”
Murat’la buluştuğunda bu kez gözleri daha kararlıydı. “Sosyoloji teorileri,” dedi, “aslında birer ayna. Kimi gücü gösteriyor, kimi dengeyi, kimi de anlamı. Ama ben artık şu aynanın kenarında kalmış yüzleri de görmek istiyorum.”
Murat sessiz kaldı. Belki ilk kez, Esra’nın duygularının içinde bir mantık bulmuştu.
VI. Bölüm: Goffman’ın Sahnesi – Hepimiz Oyuncuyuz
Bir akşam Esra, forumda şu satırları yazdı:
“Goffman’a göre hayat bir sahneymiş. Her birimiz farklı ortamlarda farklı roller oynuyormuşuz. Belki de Murat’la ben, sadece farklı rollerin oyuncularıyız. O mühendisliğin sahnesinde bir çözüm arıyor, ben sosyolojinin sahnesinde bir anlam.”
Altına bir forumdaş, “Peki hangisi gerçek sen?” diye sordu.
Esra şu cevabı verdi:
“Belki de ikisi birden. Çünkü toplum dediğin, her birimizin rolünü yazdığı bir ortak senaryodan ibaret.”
VII. Bölüm: Forumda Biten, Gerçekte Devam Eden Hikâye
Gecenin ilerleyen saatlerinde Esra son satırlarını yazdı:
“Temel sosyoloji teorileri aslında hepimizin hikâyesi. Durkheim’ın düzeniyle sabah işe gidiyoruz, Marx’ın çığlığıyla adaletsizliklere kızıyoruz, Weber’in anlamıyla kendimizi sorguluyoruz, Goffman’ın sahnesinde maskeler takıyoruz. Ve feminist teorinin yankısıyla sessiz kalanlara ses oluyoruz. Toplum biziz, teoriler bizden doğdu.”
Ekranın karşısında oturan forumdaşlar birer birer yorum yapmaya başladılar.
— “Ne güzel anlatmışsın, sanki kendi iç dünyamı okudum.”
— “Murat’ta kendimi, Esra’da karımı gördüm.”
— “Sosyoloji hiç bu kadar duygusal hissettirmemişti.”
Ve o akşam, bir forumda paylaşılan bu hikâye, kitap sayfalarından çıkıp insanların kalplerine dokundu. Çünkü bazen bir teori, bir tanım değil; bir insanın başka birine “Seni anlıyorum.” demesiyle anlam kazanır.
Son Söz:
Belki hepimiz kendi toplumumuzun küçük birer sosyoloğuyuz. Kimi zaman düzeni koruyan Murat’ız, kimi zaman duyguların sesi olan Esra. Ama unutmayın forumdaşlar, toplum sadece teorilerden değil; birbirimize anlattığımız hikâyelerden doğar. Ve bu hikâyeler, tıpkı bu yazı gibi, bir akşamın sessizliğinde kalbimize işler.